سابقه بورس در دنیا

واژه بورس از نام خانوادگي شخصي به نام "واندر بورس" اخذ شده كه در اوايل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژيك می‌­زيسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد هم می‌آمدند و به دادوستد كالا، پول و اوراق بهادار می‌پرداختند. اين نام بعدها(1309) به كليه اماكنی اطلاق شد كه محل دادوستد پول، كالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جاافتادن آن در عمليات تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شكوفايی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است. اولین بورس معتبر دنیا، در سال 1611 در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. نکتۀ قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

بورس اتریش در وین در سال 1771 افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می‌پرداخت. بورس اتریش در پایان قرن 19 میلادی 2500 سهم را در تابلوی خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می‌­رفت.

در لندن معامله­‌گران در بورس جهت انجام معامله در قهوه‌­خانه گرد هم می­‌آمدند. برای نظم بخشیدن به بازار، قهوه­‌خانه نیوجاناتان در سال 1698 به بورس اوراق بهادار تبدیل شد. بورس نيويورك در اواخر قرن هجدهم (1792) تأسيس شده و با وجود رقبای ديگر، از نظر حجم معاملات و اهميت در بازار سرمايه آمريكا، در مقام اول قرار دارد. درآمريكا، اولين محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار، در نيويورك و در محوطه‌ه­ای در زير سايه درخت نارون بزرگي در "وال استريت" بود كه بعدها به قهوه­‌خانه‌ه­ای در همان نزديكی انتقال يافت. بورس وال استريت با جمع‌­آوری مبالغی به عنوان وروديه از دلالان (كارگزاران) و گسترش عمليات، تقويت شد و به مجتمع تجاری عظيمی مبدل گرديد كه بعدها به نام "بورس سهام نيويورك " به ثبت رسيد. درحال حاضر تعداد كارگزاران اين بورس به چند هزار شخص حقيقی و حقوقی بالغ می­‌گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

سابقه بورس در ايران

فكر اصلي ايجاد بورس اوراق بهادار در ايران، به سال 1315 بر مي­‌گردد. در اين سال، يك كارشناس هلندی و يك كارشناس بلژيكی به منظور بررسی و اقدام درمورد تهيه و تنظيم مقررات قانوني ناظر بر فعاليت بورس اوراق بهادار، به ايران آمدند. اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گرديد. پس از كودتای 28 مرداد 1332، مجدداً در سال 1333 مأموريت تشكيل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنايع و معادن، بانك مركزی و وزارت بازرگانی وقت محول گرديد. اين گروه پس از دوازده سال تحقيق و بررسی درسال 1345، قانون و مقررات تشكيل بورس اوراق بهادار تهران را تهيه و لايحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند كه اين لايحه در ارديبهشت سال 1345 تصويب شد. با ورود سهام بانك صنعت و معدن و نفت پارس، دربهمن ماه 1346 فعاليت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه يافتند.

طی یازده سال فعاليت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شركت‌­ها، بانك­‌ها و شرکت‌های بيمه پذيرفته شده در بورس از شش بنگاه اقتصادی با سرمايه 6/2 ميليارد ريال به 105 بنگاه با سرمایه‌ای بيش از 230 ميليارد ريال درسال  1357 افزايش يافت. همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال به بيش از 150 ميليارد ريال در سال 1357 افزايش يافت. در سال­‌های پس از پيروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پيش آمده از جمله:

1-     تصويب لايحه قانون اداره امور بانك‌­ها،

2-     ملي‌شدن شركت­‌های بيمه،

3-     ‌تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع

4-     تملك بسياري از بنگاه­هاي اقتصادي توسط دولت كه همه آن‌ها نشأت گرفته از روحيه مخالفت با نظام سرمايه‌داري بود كه بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسياليستي نزديك ساخت

5-     جنگ هشت ساله، تعداد شركت­هاي پذيرفته شده در بورس از 105 شركت در سال 1357، به 56 شركت تقليل يافت. دوره ركود بورس كه از سال مزبور آغاز گرديده بود تا سال 1367 ادامه يافت.

از سال 1368 و در چهارچوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، تجديد فعاليت بورس به عنوان پيش زمينه اجراي خصوصي‌سازي، جذب و گردآوري پس­اندازها و هدايت آن در جهت سرمايه‌گذاري آغاز گرديد. طي سال­هاي پس از تجديد حيات بورس تاكنون، فعاليت بورس فراز و نشيب­هاي متعددي از جمله ركود سال­هاي 1371 تا 1373 و 1375 تا 1378 و افت و خيزهاي مقطعي ناشي از بحران­هاي سياسي مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.

از ابتدای سال 1376، بورس اوراق بهادار تهران دور تازه‌ای از فعالیت را به خود دیده است. اقدام‌های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، بکارگیری نوآوری‌های فنی و تخصصی، اصلاح رویه‌های مقرراتی و نظارتی، فراهم‌آوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست‌گذاری‌ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجهات و برنامه‌های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب، متوقف مانده بود.

گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی، برداشته شد. قانون جدید بازار اوراق بهادار نسبت به قانون قبلی دارای نقاط قوت زیادی است، از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت، ساماندهی بازار اولیه ، ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه.